Excursie naar het Oranjehotel, Scheveningen

Op 25 april 2023 namen 13 leden en partners deel aan een excursie naar het Oranjehotel in Scheveningen.

Wat is er te zien?

(Geciteerd: website Oranjehotel). De vaste tentoonstelling, in de voormalige Dienstvertrekken, vertelt over het gevangenisleven en gevangenissysteem, maar ook over de bezetting, het verzet en de ontwrichting binnen families. Een animatiefilm brengt het dagelijks leven in beeld en laat 24 uur in het Oranjehotel zien. Indrukwekkende verhalen van gevangenen worden geïllustreerd aan de hand van documenten, foto's, interviews, films en objecten. In een (gratis) audiotour hoor je bovendien persoonlijke verhalen, gebaseerd op brieven, dagboeken en memoires.

Cel 601

In het hart van het cellencomplex bevindt zich Cel 601, een van de dodencellen op de D-gang. Terdoodveroordeelden brachten hier hun laatste nacht door. Sinds het einde van de oorlog is Cel 601, en zijn inventaris, in oorspronkelijke staat bewaard gebleven. De muren tonen de originele inscripties van de gevangenen.

Het Poortje

Het kleine Poortje en de naastgelegen grote poort aan de Van Alkemadelaan gaven tijdens de Tweede Wereldoorlog toegang tot het Oranjehotel. Via het kleine Poortje verlieten terdoodveroordeelde gevangenen het Oranjehotel. Ruim 250 mensen werden vanuit deze gevangenis op de nabijgelegen Waalsdorpervlakte gefusilleerd. Aan de buitenmuur is een plaquette te lezen met een versregel van oud-gevangene Anthonie Donker: 'Gedenk hun laatste gang door deze poort. Hun leven voor vrijheid en voor recht gegeven. Zet hun strijd voort'. Op 6 september 2019 is het Nationaal Monument Oranjehotel door Koning Willem-Alexander geopend door de grote poort op een kier te zetten. Voortaan is er altijd zicht van buiten naar binnen, en van binnen naar buiten.

Wie zaten er gevangen?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten ruim 25.000 mensen in het Oranjehotel gevangen. Afkomstig uit het hele land en uit alle lagen van de bevolking. Mannen, vrouwen en zelfs kinderen. Een diverse groep mensen die de Duitse wetten had overtreden: Verzetsmensen, maar ook Joden, Roma en Sinti, Jehova's Getuigen en communisten. Ook zaten er mensen die in normale tijden als criminelen golden, zoals illegale slachters en zwarthandelaren. Hun overtredingen kregen tijdens de bezetting een politieke lading.

Namen Er bestaat geen volledig register van alle gevangenen. Aan het einde van de oorlog vernietigde de Duitse bezetter het grootste deel van de gevangenisadministratie. Slechts enkele lijsten zijn bewaard gebleven. Daarnaast bevatten twee historische bronnen de namen van een aantal gevangenen: het Gedenkboek van het Oranjehotel en de Doodenboeken. Beiden zijn in de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog tot stand gekomen en zijn verre van volledig. Ondertussen bouwt het Nationaal Monument Oranjehotel aan een digitaal namenregister door informatie van nabestaanden en bestaande gegevens uit andere bronnen te koppelen.

Gedenkboek van het Oranjehotel Na de oorlog verzamelde majoor E.P. Weber, commandant van de Scheveningse gevangenis vanaf mei 1945, zoveel mogelijk gegevens van gevangenen. Dit als eerbetoon aan alle mannen en vrouwen die in het Oranjehotel gevangen hadden gezeten. In kranten deed hij een oproep aan oud-gevangenen om hun ervaringen op papier te zetten. De ruim 1200 reacties die dat opleverde vormen de basis van het Gedenkboek. Ook legde hij in het boek een deel van de inscripties op de muren in de cellen vast. De eerste druk van het Gedenkboek verscheen in 1946. Een belangrijke uitgebreide tweede druk verscheen in 1947 en werd herdrukt in 1982. In het document onderaan deze pagina kunt u de namenlijsten bekijken.

De Doodenboeken zijn vier banden met foto's en levensbeschrijvingen van 734 verzetsmensen die tijdens of na hun gevangenschap in het Oranjehotel zijn omgekomen. Ze zijn kort na de oorlog samengesteld, gebaseerd op informatie van nabestaanden en vrienden. De gegevens zijn verre van volledig, maar de boeken vormen een indrukwekkend monument voor de gevallenen. De Doodenboeken zijn online te bekijken in het Nationaal Archief, via www.gahetna.nl. Eén van de originele boeken is in de vaste tentoonstelling van het Oranjehotel permanent te zien. Op de Waalsdorpervlakte werden ruim 250 gevangenen uit het Oranjehotel tijdens de Tweede Wereldoorlog gefusilleerd. Deze gevangenen staan vermeld op de slachtofferlijsten van de Vereniging Erepeloton Waalsdorp.

'De Achttien Dooden'

Achttien bijzondere namen zijn de namen van de 'De Achttien Dooden' uit het gelijknamige gedicht van Jan Campert (1902-1943). Op 13 maart 1941 werden vijftien leden van de verzetsgroep De Geuzen en drie deelnemers aan de Februaristaking - na een laatste nacht in de dodencellen -op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd. Dit was de eerste massa-executie tijdens de Tweede Wereldoorlog.

'Zij waren eensgezind'

Bij de ingang van het complex bevindt zich een relief van Albert Termote dat in 1950 door Koningin Juliana werd onthuld. De sculptuur toont de saamhorigheid van de gevangenen. Het beeldt een groep geketende gevangenen uit rondom een Oranjeboom en omringd door prikkeldraad. Hieronder staat de tekst 'Zij waren eensgezind’.

Tijdens het bezoek werd een lunch genoten op de locatie. Ondanks het ontbreken van een alcohol bevattende versnapering waren de deelnemers erg monter maar ook onder de indruk van het museum. Een zeer geslaagd bezoek! Dank aan de organisatoren.

.

Deze tekst is ontleend aan het clubbericht over de excursie, dat werd opgesteld door Jos Tigges.
Tjeert ten Wolde, 2024-04-16